Purmerend Marktstad
Deze historische stadswandeling neemt je mee langs de oude markten van Purmerend. Door het verkrijgen van 'marktrechten' kon de stad Purmerend groeien als handelscentrum voor de nijverheid.
De marktstad trok veel boeren, handelaren en kopers 'van buiten' aan en de markten waren daarom van groot economisch belang voor Purmerend en haar 'Purmerenders'.
Deze interactieve tour leidt je langs de bijzondere plekken en markten. Wandel over de Kaasmarkt, Paardenmarkt, Koemarkt en nog vele andere voormalige marktpleinen en ervaar zelf de belangrijke rol die de markten voor Purmerend hebben gespeeld! Deze route is ongeveer 1,9 km lang. Klik hier om de hele stadswandeling te bekijken en om op pad te gaan.
Handige informatie:
De IZI travel app kun je gratis downloaden op je smartphone. Laat je verassen door de vernieuwende mogelijkheden die IZI travel te bieden heeft. IZI travel navigeert je langs en door de mooiste en meest bijzondere plekken. Met hulp van gesproken begeleiding en aan de hand van verhalen en anekdotes, maar ook met foto's, video's en nog vele extra's.
Dit ga je zien
Startpunt
Kaasmarkt
1441 BG Purmerend
Navigeer naar startpunt
Luister | Stadhuis
Purmerend is een bruisende stad met historisch centrum, gelegen aan de voormalige rivier de Where en midden tussen drie drooggelegde grote meren van Noord-Holland: het Purmermeer, Beemstermeer en Wormermeer.
Luister | Stadhuis
Purmerend is een bruisende stad met historisch centrum, gelegen aan de voormalige rivier de Where en midden tussen drie drooggelegde grote meren van Noord-Holland: het Purmermeer, Beemstermeer en Wormermeer.
Ook lag Purmerend op de kruising van oude handelsroutes tussen de handelsregios Amsterdam, Hoorn, Edam en Alkmaar. Deze strategische ligging zorgde ervoor dat Purmerend kon uitgroeien tot rijke handelsstad, met mooie gebouwen en veel economische activiteit. Dit kwam tot uiting in de vele markten die de stad rijk was, waar allerlei goederen uit de omgeving verhandeld werden van vis tot groente en vee. De markten staan centraal voor de bloei van de stad en vormen een rode draad door de geschiedenis van Purmerend.
Rechts op het plein ziet u het stadhuis liggen. Dit pand uit 1912 heeft enkele voorgangers gehad die op dezelfde plek stonden.
Na de drooglegging van de Beemster nam de handel op de Kaasmarkt steeds verder toe. Extra marktplaatsen waren broodnodig voor de economische groei van de stad. Om het ruimtegebrek op te lossen, kwam de gemeente met een wel heel aparte oplossing. Ze besloten het toenmalige stadhuis op te tillen en tien meter naar achteren te verplaatsen iets wat zelden eerder geprobeerd was.
In 1633 ging de gewaagde expeditie van start. Om het voormalige stadhuis te verplaatsen, haalde het stadsbestuur eerst twee huizen aan de achterkant van het stadhuis weg. Vervolgens maakten vijzelaars het gebouw los van zijn fundering en verplaatsten het 10 meter naar achter. Hoe deze bouwkundigen dat precies voor elkaar kregen is onbekend. Wel weten we dat het een prestigieus project was waarop de stad erg trots was. Dat blijkt ook uit het versje dat ter ere van de verplaatsing op een gedenksteen in de gevel van het oude stadhuis vermeld werd. Wil je dit gedichtje lezen? Dat kan in het locatiemenu. Vervolg je route links van het museum de Peperstraat in.
Luister | Gedempte Where
Je loopt nu over de Gedempte Where. Vroeger liep er hier een rivier op de plek van deze straat. Namelijk de rivier de Where. Deze stroom verbond het Beemster- en Purmermeer. Dat maakte het tot een belangrijke verbindingsroute voor de scheepvaart.
Luister | Gedempte Where
Je loopt nu over de Gedempte Where. Vroeger liep er hier een rivier op de plek van deze straat. Namelijk de rivier de Where. Deze stroom verbond het Beemster- en Purmermeer. Dat maakte het tot een belangrijke verbindingsroute voor de scheepvaart.
In de vroege jaren van Purmerend, zo rond het jaar 1300, was hier een pontje over de Where. Deze veerpont heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van de stad. Purmerend lag immers op de kruising van belangrijke waterwegen en landwegen. En het pontje was de enige plek om de rivier over te steken. Dat maakte Purmerend de meest geschikte plek in de omgeving om handel te drijven.
Rond 1970 besloot de gemeente de Where te dempen. Purmerend kreeg steeds meer inwoners en de auto deed zijn intrede in het stadsbeeld. Om de binnenstad beter bereikbaar te maken voor dit verkeer, dempte de gemeente een gedeelte van de Where. Zoals je ziet, loopt hier ook nu nog een van de belangrijkste verkeersaders van Purmerend.
In het locatiemenu, kun je foto's zien hoe het er hier uitzag toen de rivier nog door de stad stroomde. Vervolg je route linksaf met de weg aan uw rechterhand.
Luister | Vismarkt
Tot begin 1600 lag Purmerend ingeklemd tussen de rijke visgronden van het Purmer-, Beemster- en Wormermeer. Drie grote Noord-Hollandse meren die inmiddels zijn drooggelegd.
Luister | Vismarkt
Tot begin 1600 lag Purmerend ingeklemd tussen de rijke visgronden van het Purmer-, Beemster- en Wormermeer. Drie grote Noord-Hollandse meren die inmiddels zijn drooggelegd.
Vooral op het Beemstermeer en in de rivier de Where werd veel gevist. Veel van deze vis werd verhandeld in Purmerend. Vandaar dat er hier een grote vismarkt ontstond.
De visgronden rond Purmerend stonden vooral bekend om hun smaakvolle aal. Uit verschillende windstreken kwamen handelslieden naar de stad om de bekende Purmerder Aal te kopen. Zijn verrukkelijke smaak had waarschijnlijk te maken met het brakke water in het Beemstermeer en de Where. Dit stond in open verbinding met de toenmalige Zuiderzee. Dat zorgde voor een apart leefgebied voor de aal, dat bestond uit een mengsel van zout zeewater en zoet IJsselwater.
De smakelijke vissoort was in West-Europa zo geliefd, dat hij zelfs levend naar Londen werd verscheept. In deze wereldstad had Purmerend een eigen marktkraam, ook wel visbank genoemd, aan de oever van de Theems. Dat was een privilege dat de stad veel geld opbracht en waar menig landheer van meeprofiteerde. Zoals Willem Eggert, Heer van Purmerend. Hij reisde in 1416 met graaf Willem I mee tijdens zijn politieke bezoek aan Londen. Niet om politieke redenen, maar speciaal om de Purmerendse aal te promoten een echte handelsmissie zoals we die vandaag de dag nog vaak zien.
Vervolg de route rechtdoor en steek bij het zebrapad de weg over en loop de wagenbeurs op.
Luister | Groenteveiling
Rechts van je, zie je een breed water liggen. Het lijkt een rivier, maar is dat niet. Dit is de ringvaart van de Beemsterpolder, het enige wat over is gebleven van het vroegere Beemstermeer.
Luister | Groenteveiling
Rechts van je, zie je een breed water liggen. Het lijkt een rivier, maar is dat niet. Dit is de ringvaart van de Beemsterpolder, het enige wat over is gebleven van het vroegere Beemstermeer.
Wanneer je vijfhonderd jaar geleden op deze kade stond, keek je uit over een gigantisch meer van kilometers breed. De overkant kon je alleen met helder weer zien liggen. Aan uw rechterhand, aan de andere kant van de brug, liep de Where vanuit het meer de stad in. Een paar kilometer verder monde deze rivier uit in het tweede grote meer dat grensde aan Purmerend; het Purmermeer. De stad lag dus aan de oever van twee grote meren die in verbinding stonden met de Zuiderzee.
Tegenwoordig zijn deze meren polders. De eerst die rond 1612 werd drooggelegd was de Beemster. De Purmer volgde tien jaar later. De reden voor de drooglegging was dat rijke Amsterdamse kooplieden investeringsmogelijkheden in de buurt zochten. Bovendien zagen ze de nieuwe polders als een natuurrijk buitengebied om landhuizen te bouwen en te genieten van het buitenleven. Toen in 1612 de droogleggingtechniek ver genoeg gevorderd was en investeerders genoeg geld bij elkaar hadden, begon men met droogmaken van de meren. Ander voordeel van de drooglegging was dat de Noord-Hollanders behoefte hadden aan meer landbouwgrond. Hier konden ze groenten verbouwen en vee houden. En dat was nodig ook, want de bevolking van Holland bleef maar doorgroeien. Mede ook door de toenemende rijkdom van de zeven verenigde Nederlandse provincies die aan het begin stonden van de Gouden Eeuw.
Al de groente die verbouwd werd in de polders, moest ook ergens verhandeld worden. Daardoor ontstond in Purmerend al snel een levendige groentemarkt. Aan deze kade was de overdekte groenteveiling gevestigd. De landbouwproducten uit de nieuwe polders werden meestal aangevoerd per boot. Deze voeren dan langs een kade met een afdak. Daar legden de schepen aan en werden de groenten in manden, zakken en kisten overgeladen en op karren gezet. Op deze karren werd de handelswaar het veilinggebouw binnengereden.
Vooral begin 1900 produceerden de boeren in de Beemster, Purmer en Wormer steeds meer groente. En groeide de groenteveiling als kool. Om vervolgens meerdere keren te fuseren met andere veilingen. Tot de veiling na verhuizing in 1980 voorgoed verdween uit Purmerend.
Wilt een kaart zien hoe Purmerend vroeger lag aan de rand van het Purmer- en Beemstermeer? En hoe deze kade eruitzag ten tijde van de groenteveiling? In het locatiescherm zie je foto's, bekijk deze eens goed. Vervolg je route rechtdoor.
Luister | Kippenmarkt
En van de markten die een eigen plek kreeg, los van de latere Kaasmarkt, was de Kippenmarkt. In 1880 werd deze pluimveemarkt verplaatst naar het Slotplein, de plek waar we nu staan.
Luister | Kippenmarkt
En van de markten die een eigen plek kreeg, los van de latere Kaasmarkt, was de Kippenmarkt. In 1880 werd deze pluimveemarkt verplaatst naar het Slotplein, de plek waar we nu staan.
In tegenstelling tot andere Purmerendse marktpleinen, heeft dit plein zijn naam niet te danken aan de producten die er verhandeld werden. Het Slotplein heet zo omdat hier tot het jaar 1741 een kasteel stond. Dit slot Purmersteijn is afgebroken omdat het in verval was geraakt. Daardoor ontstond er een nieuw plein in de stad. Een mooie plek voor een nieuwe markt zo moeten de Purmerenders hebben gedacht. In het midden van de parkeerplaats zie je nog oude overblijfselen van de muren van slot Purmersteijn.
Op de nieuwe kippenmarkt werden niet alleen kippen aan de man gebracht. Ook ganzen, zwanen, eenden, duiven en wild was hier te koop. Geslacht of levend, meestal vervoerd en geshowd in speciale manden. En de markt deed het goed. Zo goed zelfs dat Purmerend het marktplein nog groter maakte door de gracht die langs de kippenmarkt lag, te dempen. Hierdoor ontstond een nog groter marktplein. Daar komt de naam Gedempte Singelgracht vandaan, de grote weg die hier langs loopt.
Bent u benieuwd hoe het er hier uitzag wanneer de Kippenmarkt plaatsvond? Of hoe het kasteel er uitzag? In het locatiemenu vind je foto's van de markt en het oude slot. Vervolg je route door met je rug naar het slot Purmersteijn te gaan staan en vervolgens het straatje Padjedijk in te lopen, deze bevindt zich schuin links voor je.
Luister | Waren- en lappenmarkt
Kleding is van alle tijden. Maar kledingwinkels zijn er pas sinds de vorige eeuw. Voor deze tijd maakten mensen hun eigen kleren van stof die ze kochten op een lappenmarkt.
Luister | Waren- en lappenmarkt
Kleding is van alle tijden. Maar kledingwinkels zijn er pas sinds de vorige eeuw. Voor deze tijd maakten mensen hun eigen kleren van stof die ze kochten op een lappenmarkt.
Rechts van je, aan beide kanten van de straat tot aan de kruising, werd vanaf eind negentiende eeuw de Purmerendse lappenmarkt gehouden. Wanneer er veel marktverkopers waren, mochten zij ook hun goederen uitstallen op de Westerstraat, bij de kruising in de verte aan de rechterkant. In de loop der jaren werden hier steeds meer verschillende spullen verkocht. Vandaar dat de naam veranderde van lappenmarkt, in kramen- of warenmarkt.
Van de stof die Purmerenders hier kochten, maakten ze kleren in de bekende, Noord-Hollandse en West-Friese klederdrachtstijl. Met witte kapjes voor de vrouwen en brede broeken voor de mannen. Wil je weten hoe de Purmerenders er vroeger bijliepen? Bekijk de fotos in het menu. Hier zie je ook een historische foto van de Warenmarkt. Vervolg je route rechtdoor de Gouw in.
Luister | Botermarkt
Door de drooglegging van de drie meren in de regio, veranderde de economie van Purmerend. Vroeger was de visvangst en bijbehorende handel de belangrijkste activiteit voor de marktstad.
Luister | Botermarkt
Door de drooglegging van de drie meren in de regio, veranderde de economie van Purmerend. Vroeger was de visvangst en bijbehorende handel de belangrijkste activiteit voor de marktstad.
Maar na de drooglegging, verschoof het economische zwaartepunt naar de landbouw. Logisch dus dat er in Purmerend ook steeds meer landbouwproducten aan de man werden gebracht. En dat elk product zijn eigen markt in de stad kreeg. Zo ontstonden er aparte markten voor beesten zoals koeien, varkens en paarden. Maar ook voor groenten en dierlijke producten zoals melk, kaas en boter. Op de plek waar nu de uitbouw van bejaardentehuis Avondzon is, was vroeger de botermarkt.
Boter is een echt traditioneel Hollandse product, dat al eeuwen op bijna dezelfde manier gemaakt wordt. Vervolg je route rechtdoor.
Luister | Paardenmarkt
Voor de jaren vijftig van de vorige eeuw, was het paard de tractor van de boeren. Er waren nog geen landbouwmachines, dus voor het ploegen, zaaien, oogsten en vervoeren waren landbouwers afhankelijk van deze dieren.
Luister | Paardenmarkt
Voor de jaren vijftig van de vorige eeuw, was het paard de tractor van de boeren. Er waren nog geen landbouwmachines, dus voor het ploegen, zaaien, oogsten en vervoeren waren landbouwers afhankelijk van deze dieren.
In deze jaren was er ook een grote handel in werkpaarden. En al helemaal in de marktstad Purmerend, waar zelfs een aparte paardenmarkt was. Deze vond hier plaats, op deze straat, tegenover de huidige ING, waar toen een school gevestigd was. In de volksmond werd het dan ook de paardenmarktschool genoemd.
Na de Tweede Wereldoorlog begon de landbouwmechanisatie. Boeren hadden steeds minder paarden nodig, waardoor de paardenmarkt kleiner werd. De gemeente verplaatste deze markt daarom naar de Koemarkt. En vonden nog meer grote economische veranderingen plaats in Purmerend in de 20e eeuw. De wethouder van Economie, vertelt u daar graag meer over. Klik daarvoor op video in het menu. Nadat je de video heeft bekeken vervolg je de route door rechts de nieuwstraat op te lopen en na het bruggetje het paadje door het parkje in te gaan.
Luister | Schapenmarkt
Op dit pleintje was de Schapenmarkt, de jongste markt van Purmerend. Deze vond pas voor het eerst plaats in 1952.
Luister | Schapenmarkt
Op dit pleintje was de Schapenmarkt, de jongste markt van Purmerend. Deze vond pas voor het eerst plaats in 1952.
Daarvoor stonden de schapen en lammeren in hokken aan de zijkanten van de koemarkt. De gemeente Purmerend verplaatste de markt naar deze locatie omdat de marktlui hier een drijfgang voor de schapen konden maken, met daaromheen afvoerhokken. Ook konden de veeautos hier aan drie kanten laden en lossen. In het locatiescherm ziet u hoe de schapenmarkt er toen uitzag.
Door de toenemende regels voor veemarkten in de open lucht en de teruglopende handel in schapen, verdween de schapenmarkt uit Purmerend.
Vervolg je route rechtdoor richting de Koemarkt.
Luister | Koemarkt
De Koemarkt was de bekendste markt in Purmerend. Dat kwam door zijn grootte, geschiedenis en omdat deze nog tot voor kort elke dinsdag hier gehouden werd.
Luister | Koemarkt
De Koemarkt was de bekendste markt in Purmerend. Dat kwam door zijn grootte, geschiedenis en omdat deze nog tot voor kort elke dinsdag hier gehouden werd.
In 2001 vond de laatste markt plaats. Door de uitbraak van mond- en klauwzeer mochten er vanaf toen geen veemarkten in de open lucht gehouden worden.
De Purmerendse Koemarkt kan bogen op een jarenlange traditie. Hij vond voor het eerst plaats in 1572. Om door de eeuwen heen uit te groeien tot een van de grootste veemarkten in Nederland. Tussen 1950 en 1980 waren de hoogtijdagen van de Koemarkt in Purmerend. Op elke dinsdag was het markt en werd het plein bevolkt door ongeveer duizend koeien en 4.000 schapen.
Op de Koemarkt doen diverse elementen en bouwwerken herinneren aan de vroegere veemarkten. Zo vindt u hier het oude Marktmeesterhuisje, de nostalgische (bier)cafés en het iconische kunstwerk van Hans Kuyper. Daarnaast vindt u hier sinds 2020 een prachtige evenementenlocatie; de Markthal Purmerend. De naam en de uitstraling van het gebouw zijn een ode aan de historische functie van Purmerend als marktstad.
Wil je weten hoe dat er aan toe ging? Bekijk de video in het menu. Nadat je de video hebt bekeken vervolg je de route linksaf langs de koemarkt en loop je terug naar het startpunt van deze tour in de koestraat.
Luister | Varkensmarkt
De Varkensmarkt was verreweg de mooiste markt van Purmerend. De markt werd hier gehouden, op de Willem Eggertstraat tegenover het Weeshuis.
Luister | Varkensmarkt
De Varkensmarkt was verreweg de mooiste markt van Purmerend. De markt werd hier gehouden, op de Willem Eggertstraat tegenover het Weeshuis.
Deze straat was vroeger namelijk aan twee kanten omgeven door historische herenhuizen met schitterende gevels. Het voormalige weeshuis is helaas het enige van deze panden met een karakteristieke gevel die goed bewaard is gebleven.
De varkensmarkt is in zekere zin ook de reden dat er een paar herenhuizen zijn verdwenen. De markt was namelijk zon succes dat er meer ruimte nodig was. Daarom sloopte de gemeente twee gevelpanden aan de Willem Eggertstraat, waardoor er een pleintje ontstond.
In de jaren vijftig van de vorige eeuw groeide de markt nog verder. De gemeente plaatste zelfs speciale varkenshokken langs beide zijden van de straat. Door een drijfgang te vormen vanuit een steegje, dreven de boeren hun varkens de markt op en de hokken in. Deze structurele aanpak was ook nodig. De varkensmarkt was namelijk zo groot geworden, dat er per jaar ongeveer vijftigduizend vette varkens en biggen werden verhandeld.
Door de bouw van het Willem Eggert-winkelcentrum verplaatste de gemeente in 1973 de varkensmarkt naar de Koemarkt. De aanvoer van varkens was toen al sterk teruggelopen, mede door de uitbraak van de varkenspest. In 1981 was er voor het laatst een varkensmarkt in Purmerend.
In het locatiescherm zie je hoe het er hier aan toeging op de Varkensmarkt met de speciale varkenshokken. Onder video ziet u bewegende beelden van de varkensmarkt die hier plaatsvond. Nadat je de video heeft bekeken vervolg je de route de schoolsteeg in.
Luister | Kaasmarkt
Purmerend is een bruisende stad met historisch centrum, gelegen aan de voormalige rivier de Where en midden tussen drie drooggelegde grote meren van Noord-Holland: het Purmermeer, Beemstermeer en Wormermeer.
Luister | Kaasmarkt
Purmerend is een bruisende stad met historisch centrum, gelegen aan de voormalige rivier de Where en midden tussen drie drooggelegde grote meren van Noord-Holland: het Purmermeer, Beemstermeer en Wormermeer.
Ook lag Purmerend op de kruising van oude handelsroutes tussen de handelsregios Amsterdam, Hoorn, Edam en Alkmaar. Deze strategische ligging zorgde ervoor dat Purmerend kon uitgroeien tot rijke handelsstad, met mooie gebouwen en veel economische activiteit. Dit kwam tot uiting in de vele markten die de stad rijk was, waar allerlei goederen uit de omgeving verhandeld werden van vis tot groente en vee. De markten staan centraal voor de bloei van de stad en vormen een rode draad door de geschiedenis van Purmerend.
Je loopt nu de Kaasmarkt op. Ruim vijfhonderd jaar geleden vond hier de eerste wekelijkse markt van Purmerend plaats. Eerst was de weekmarkt op zaterdag maar vanaf 1572 op dinsdag. De plek waar we nu staan, heette toen het Marktveld, een meer toepasselijke naam. Het plein was toen namelijk nog niet zo groot en ook niet afgebakend door huizen zoals vandaag de dag. Het was een open veld op de kruising van wegen. Een plek waar veel kopers en handelaars langskwamen. Dat maakte het de ideale locatie voor de eerste Purmerendse markt.
Op deze markt werden in eerste instantie allerlei goederen verhandeld koeien, graan, vis en ook kaas. Maar waarom dan de naam kaasmarkt? Deze naam kreeg het plein pas later, toen in de loop van de eeuwen de verschillende handelswaren hun eigen markt kregen, verspreid over de stad. Zoals de beestenmarkt, de lappenmarkt en de fruitmarkt. Alleen de kaas bleef men hier verkopen. Vandaar dat we deze plek nu kennen als de Kaasmarkt.
De hoogtijdagen van de markt waren van 1800 tot 1900. Toen werd hier in n jaar tijd wel vier miljoen kilo kaas verhandeld. Dat komt neer op ongeveer 4.800 grote, ronde kazen per marktdag. Daarmee had Purmerend, na Alkmaar, de grootste kaasmarkt van het land.
Doordat de kazen steeds vaker geproduceerd en verkocht werden bij melkfabrieken, liep de aanvoer steeds verder terug en werd de Kaasmarkt kort voor 1940 beindigd. Maar ondanks dat deze markt niet meer bestaat, heeft zijn succes bijgedragen aan de status van Purmerend als d markstad van Noord-Holland.
Wil je afbeeldingen van de kaasmarkt bekijken, kijk dan in het locatiemenu. Vervolg de route rechtsaf na de kerk en loop richting het Purmerends museum.
