Historie en watererfgoed in Purmer-Zuid
De Purmer bestaat in 2022 400 jaar. Het is vier eeuwen geleden dat deze polder is drooggelegd met behulp van poldermolens. Fiets langs interessante plekken, lees de verhalen en de Purmer komt tot leven.
Ter gelegenheid van 400 jaar de Purmer zijn er twee fietsroutes gemaakt: een van 17 km door het noordelijke deel en een van 15 km door het zuidelijke deel van de polder. Deze fietsroute brengt je langs het zuidelijke deel van de Purmer. Beide routes starten bij het kruispunt Purmerenderweg-Westerweg bij de Purmerkerk en kunnen makkelijk worden gecombineerd. Maak met de routes een tijdreisje door de geschiedenis van het gebied!
Belangrijke informatie:
- Download het PDF-bestand voor de fietsroute.
- De route is niet bewegwijzerd.
- De routes zijn gemaakt door het Waterlands Archief met medewerking van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
Dit ga je zien
Startpunt
Westerweg 50
1445 AD Purmerend
Navigeer naar startpunt
Erepoort Purmerenderweg
In 1922 toen de Purmer 300 jaar was drooggelegd, stonden op verschillende locaties erepoorten zoals deze aan de Purmerenderweg.
Erepoort Purmerenderweg
In 1922 toen de Purmer 300 jaar was drooggelegd, stonden op verschillende locaties erepoorten zoals deze aan de Purmerenderweg.
Tijdens het derde eeuwfeest van de Purmer waren op verschillende locaties prachtige erepoorten neergezet. Deze poort stond aan de Purmerenderweg, vlak bij het kruispunt met de Westerweg. De foto is gemaakt door M.B. van Baar en is genomen in de richting van Purmerend.
Monument voor Jan Adriaansz Leeghwater
Jan Adriaansz Leeghwater werd in 1575 geboren in De Rijp. Hij was molenmaker en waterbouwkundige en werkte mee aan de droogmaking van verschillende grote meren in Noord-Holland waaronder de Beemster (1612), Purmer (1622) en de Wormer (1626).
Monument voor Jan Adriaansz Leeghwater
Jan Adriaansz Leeghwater werd in 1575 geboren in De Rijp. Hij was molenmaker en waterbouwkundige en werkte mee aan de droogmaking van verschillende grote meren in Noord-Holland waaronder de Beemster (1612), Purmer (1622) en de Wormer (1626).
In de Purmer wordt hij herdacht met deze plaquette die deel uit maakt van een gedenkbank die in 1922, toen de Purmer 300 jaar bestond, werd geplaatst bij het kruispunt Westerweg-Purmerenderweg.
Boerderij Zantwijck
Deze boerderij is gebouwd in 1920. In de 17e eeuw stond hier een deftig buitenhuis. In 1859 werd het gesloopt en verrees een nieuwe boerderij die in 1920 door de huidige stolp werd vervangen.
Boerderij Zantwijck
Deze boerderij is gebouwd in 1920. In de 17e eeuw stond hier een deftig buitenhuis. In 1859 werd het gesloopt en verrees een nieuwe boerderij die in 1920 door de huidige stolp werd vervangen.
De boerderij uit 1920 aan Oosterweg 23 staat op een kavel met een lange geschiedenis. Toen het Purmermeer was drooggevallen kwam de kavel in handen van de Amsterdamse koren- en ossenkoper Pieter Claesz Overlander. Hij was een broer van Volkert Overlander, die in 1622 kasteel Ilpensteijn liet bouwen in de Nes vlakbij Ilpendam. De boerderij op deze kavel wordt in een belastingregister uit 1655 Santwick genoemd. Na 1761 werd de oude boerderij waarschijnlijk verbouwd tot een buitenhuis door Arent van Sanen. Het werd een deftig huis met twee verdiepingen en een zogenoemde 'Blauwe kamer', zoals in die tijd vaker voorkwam in aanzienlijke huizen. Er was een stal voor het vee en een kaaspers. Na het overlijden van Arent van Sanen kwam Zantwijck in handen van zijn dochter Elisabeth die getrouwd was met de Edamse houthandelaar en burgemeester Jacob Teengs. Teengs liet op Zantwijck een bos en siertuin aanleggen met onder andere iepen, esdoorns, laurierstruiken, gouden regens en treurwilgen. In 1859 werd het buitenhuis gesloopt en verrees een nieuwe boerderij die in 1920 door de huidige stolp werd vervangen.
Boerderij WolffenHoeck
Boerderij WolffenHoeck (Oosterweg 13) werd gebouwd in 1939. Maar wat deze plek bijzonder maakt is de geschiedenis van een prachtige buitenplaats die hier in de 17e eeuw werd gebouwd, waarschijnlijk door Clementia van den Vondel.
Boerderij WolffenHoeck
Boerderij WolffenHoeck (Oosterweg 13) werd gebouwd in 1939. Maar wat deze plek bijzonder maakt is de geschiedenis van een prachtige buitenplaats die hier in de 17e eeuw werd gebouwd, waarschijnlijk door Clementia van den Vondel.
Zij was een zuster van de beroemde dichter Joost van den Vondel die vaak op bezoek kwam bij zijn familie in de Purmer. Bij het buitenhuis was een oranjerie waar allerlei exotische planten en bomen in werden gekweekt. De oranjerie was uniek in de Purmer én Nederland. Later werd het buitenhuis verbouwd of mogelijk zelf vervangen door een nieuw landhuis en dat werd WolffenHoeck genoemd, naar de achternamen van de eigenaren: Pieter de Wolff en Suzanna van der Hoeck.
Molen bij het Stinkevuil
Het Purmermeer werd tussen 1618-1622 drooggemalen met behulp van molens die het water uitmaalden op de Purmerringvaart.
Molen bij het Stinkevuil
Het Purmermeer werd tussen 1618-1622 drooggemalen met behulp van molens die het water uitmaalden op de Purmerringvaart.
Via de Purmer Ee die ook wel het Stinkevuil werd genoemd, kwam het water terecht in het IJsselmeer dat toen nog Zuiderzee heette. Vlak bij de brug stonden ook drie molens. De drie molens werden ook wel de Stinkevuilse gang genoemd. Enkele, bij elkaar staande molens, die gezamenlijk water uitmalen, worden een molengang genoemd. Deze foto is rond 1900 gemaakt van één van de molens die hier stonden. Op de voorgrond staat molenaar Klaas Christiaansz Schaatsbergen met zijn gezin. De molen werd in 1909 gesloopt.
Gemaal Purmer-Zuid
In 1992 werd in het zuiden van de Purmer aan de Purmerdijk dit kleine watergemaal geopend. De capaciteit van het gemaal bedraagt 135 m³ water per minuut, het water wordt geloosd op de zogeheten Schermerboezem.
Gemaal Purmer-Zuid
In 1992 werd in het zuiden van de Purmer aan de Purmerdijk dit kleine watergemaal geopend. De capaciteit van het gemaal bedraagt 135 m³ water per minuut, het water wordt geloosd op de zogeheten Schermerboezem.
Purmermeer vóór de drooglegging
Cartograaf Joost Jansz Beeldsnijder (ook wel Bilhamer genoemd, 1541-1590) maakte in 1575 een topografische kaart van Noord-Holland. De afbeelding toont een detail van de kaart met het Purmermeer en de steden Purmerend, Edam en Monnickendam.
Purmermeer vóór de drooglegging
Cartograaf Joost Jansz Beeldsnijder (ook wel Bilhamer genoemd, 1541-1590) maakte in 1575 een topografische kaart van Noord-Holland. De afbeelding toont een detail van de kaart met het Purmermeer en de steden Purmerend, Edam en Monnickendam.
Cartograaf Joost Jansz Beeldsnijder (ook wel Bilhamer genoemd, 1541-1590) maakte in 1575 een topografische kaart van Noord-Holland. De afbeelding toont een detail van de kaart met het Purmermeer en de steden Purmerend, Edam en Monnickendam. Rechtsonder in het meer ligt een eiland, het water rechts daarvan is het Stinkevuil of de Purmer Ee die bij Monnickendam uitmond in het IJsselmeer. Als je de kaart bekijkt tijdens de fietsroute, dan sta je ongeveer op de plaats van de rode stip.
Bekijk de volledige kaart op de website van het Waterlands Archief.
Kasteel Ilpenstein
In 1622 werd kasteel Ilpenstein gebouwd in opdracht van Volkert Overlander, een rijke burgemeester uit Amsterdam. Het werd dan wel een kasteel genoemd, maar eigenlijk was Ilpenstein meer een landhuis.
Kasteel Ilpenstein
In 1622 werd kasteel Ilpenstein gebouwd in opdracht van Volkert Overlander, een rijke burgemeester uit Amsterdam. Het werd dan wel een kasteel genoemd, maar eigenlijk was Ilpenstein meer een landhuis.
In 1622 werd kasteel Ilpenstein gebouwd in opdracht van Volkert Overlander, een rijke burgemeester uit Amsterdam. Het werd dan wel een kasteel genoemd, maar eigenlijk was Ilpenstein meer een landhuis. Een beroemde bewoner van Ilpenstein was Frans Banning Cocq, destijds Heer (baas) van de dorpen Purmerland en Ilpendam. Hij werd als kapitein van de Amsterdamse schutterij door kunstschilder Rembrandt op zijn beroemde schilderij de Nachtwacht afgebeeld. Dit schilderij hangt in het Rijksmuseum in Amsterdam. Naar zowel Volkert Overlander als Frans Banning Cocq zijn straten in woonwijk Purmer-Noord vernoemd: de Overlanderstraat en de Banning Cocqgracht.
Nadat het kasteel was gesloopt werd hier een boerderij gebouwd, adres Hofweg 1, die eveneens Ilpenstein werd genoemd. De grote boomgaard herinnert aan het vroegere kasteel.
Polder de Nes
Vanaf 1903 werd enkele tientallen jaren lang in het kleine poldertje De Nes het veen afgegraven.
Polder de Nes
Vanaf 1903 werd enkele tientallen jaren lang in het kleine poldertje De Nes het veen afgegraven.
Dat leverde niet alleen (tijdelijke) werkgelegenheid op, maar vooral turf (brandstof). De turf werd met turfschepen vanuit het poldertje naar de Purmerringvaart gebracht en daar overgeladen op grotere schepen en afgevoerd. Op de foto die rond 1904 is gemaakt, staat een turfschuit met een aantal turfstekers. Op de achtergrond staat de zogenoemde kazerne waarin twaalf woningen voor de arbeiders waren ondergebracht. Een deel van deze kazerne staat er nog, maar is verbouwd tot woonhuis.
Bekijk ook 'Here Wech en de Nes' voor meer informatie over deze polder.
Groeneweg
Tegenwoordig is de Groeneweg een verhard fietspad vanaf de Oosterweg door de Purmer richting Purmerend, vice versa. Lange tijd was deze weg niet bestraat, vandaar de naam Groeneweg.
Groeneweg
Tegenwoordig is de Groeneweg een verhard fietspad vanaf de Oosterweg door de Purmer richting Purmerend, vice versa. Lange tijd was deze weg niet bestraat, vandaar de naam Groeneweg.
De Groeneweg ligt in het verlengde van de Monnickendammerweg en wordt op oude kaarten als zodanig aangeduid. Het gedeelte dat tegenwoordig Monnickendammerweg wordt genoemd werd in de periode 1853-1854 met Waalse klinkers verhard. Wellicht is toen de naam Groeneweg ontstaan omdat dat gedeelte van de weg niet werd bestraat. Hoe dan ook, de naam Groeneweg raakte ingeburgerd en heet nog steeds zo al is het tegenwoordig een fietspad.
Molentocht
Brede vaarten zijn belangrijk in de Purmer om het water goed af te voeren bij regen. Aan deze molentocht door het Purmerbos stonden, ter hoogte van Purmerend, drie molens om het water weg te pompen.
Molentocht
Brede vaarten zijn belangrijk in de Purmer om het water goed af te voeren bij regen. Aan deze molentocht door het Purmerbos stonden, ter hoogte van Purmerend, drie molens om het water weg te pompen.
Op oude kaarten van de Purmer zijn brede sloten te zien, zogenaamde tochtsloten waar niet zelden molens aan stonden die uitmaalden op de Purmerringvaart. Deze tochtsloten speelden een belangrijke rol bij de afwatering van de Purmer. Enkele tochtsloten stromen nog altijd door het eind vorige eeuw aangelegde Purmerbos zoals deze Molentocht waarnaar verzorgingshuis De Molentocht is vernoemd dat langs deze tochtsloot in woonwijk Purmer-Zuid staat. Er stonden drie molens langs de Molentocht, zoals je kunt zien op een detail van een 18e eeuwse kaart. Klik daarvoor op 'Bezoek de website'.
Wapendrop 'Melk is goed voor elk'
In de Purmer waren in de Tweede Wereldoorlog verschillende verzetsgroepen actief. In een boerderij aan de Westerweg die inmiddels is gesloopt, was het hoofdkwartier van de zogenoemde KP (Knokploeg) Waterland
Wapendrop 'Melk is goed voor elk'
In de Purmer waren in de Tweede Wereldoorlog verschillende verzetsgroepen actief. In een boerderij aan de Westerweg die inmiddels is gesloopt, was het hoofdkwartier van de zogenoemde KP (Knokploeg) Waterland
In de Purmer waren in de Tweede Wereldoorlog verschillende verzetsgroepen actief. In een boerderij aan de Westerweg die inmiddels is gesloopt, was het hoofdkwartier van de zogenoemde KP (Knokploeg) Waterland. Op het terrein naast de boerderij werden verschillende malen ’s nachts door geallieerde vliegtuigen wapens gedropt onder de codenaam ‘Melk is goed voor elk’.
Spieringshof en Westwijck
Het kleine woonwijkje Spieringshof herinnert aan de gelijknamige boerderij die hier heeft gestaan. Maar voordat de hoeve hier werd gebouwd, was hier de mooiste buitenplaats van de Purmer te vinden: Westwijck.
Spieringshof en Westwijck
Het kleine woonwijkje Spieringshof herinnert aan de gelijknamige boerderij die hier heeft gestaan. Maar voordat de hoeve hier werd gebouwd, was hier de mooiste buitenplaats van de Purmer te vinden: Westwijck.
Gebouwd in 1637 in opdracht van koopman Dieric Tholincx uit Amsterdam. Westwijck werd ontworpen door de destijds bekende architect Philip Vingboons die ook het buiten Ransbosch dat aan de Oosterweg heeft gestaan, ontwierp. Kunstschilder Cornelis Holsteijn heeft een prachtig schilderij gemaakt van Westwijck. Bij het huis was een mooie tuin aangelegd waarin diverse beelden stonden. De familie Tholincx woonde in Amsterdam aan de Herengracht en zal Westwijck als buitenhuis hebben gebruikt. Ergens in de tweede helft van de 17e eeuw kreeg Westwijck een andere naam: Spieringshof, vernoemd naar de familie Spiering die toen eigenaar was. In 1731 werd Spieringshof verkocht aan Dirk Boon, een vroegere burgemeester van Monnickendam die het huis liet slopen. Daarna zal de eerste boerderij op die plek zijn gebouwd. De boerderij op de foto is een latere stolp die in 1825 werd gebouwd en in 2013 werd gesloopt.
Brand Purmerkerk
In 1865 werd de eerste kerk in de Purmer in gebruik genomen. Deze kerk is in 1959 afgebrand en grotendeels ingestort.
Brand Purmerkerk
In 1865 werd de eerste kerk in de Purmer in gebruik genomen. Deze kerk is in 1959 afgebrand en grotendeels ingestort.
De brand ontstond tijdens onderhoudswerk aan de kerk. Honderden mensen zagen hoe de kerk door het vuur werd verwoest. Zij zagen de torenhaan van de hoge toren vallen, zij zagen de toren afbrokkelen en het dak instorten. Kortom, de hele kerk werd verwoest. De dikke rookwolken waren tot ver in de omgeving te zien. Na de brand werd de huidige kerk gebouwd.
Lees meer over de geschiedenis van de Purmerkerk.
Monument Purmerkerk
In 1950 werd bij de Hervormde kerk in de Purmer dit monument opgericht ter nagedachtenis aan vier inwoners uit de Purmer die door de oorlog zijn omgekomen.
Monument Purmerkerk
In 1950 werd bij de Hervormde kerk in de Purmer dit monument opgericht ter nagedachtenis aan vier inwoners uit de Purmer die door de oorlog zijn omgekomen.
Sergeant Simon de Ridder (omgekomen bij vliegtuigongeluk), Dirk Schaatsbergen (machinist op de getorpedeerde, en nog altijd vermiste onderzeeër O13), verzetsman Jacob Groot en Simon Groot (bemanningslid getorpedeerd koopvaardijschip).
