Historie en watererfgoed in Purmer-Noord
De Purmer bestaat in 2022 400 jaar. Het is vier eeuwen geleden dat deze polder is drooggelegd met behulp van poldermolens. Fiets langs interessante plekken, lees de verhalen en de Purmer komt tot leven.
Ter gelegenheid van 400 jaar de Purmer zijn er twee fietsroutes gemaakt: een van 17 km door het noordelijke deel en een van 15 km door het zuidelijke deel van de polder. Deze fietsroute brengt je langs het noordelijke deel van de Purmer. Beide routes starten bij het kruispunt Purmerenderweg-Westerweg bij de Purmerkerk en kunnen makkelijk worden gecombineerd. Maak met de routes een tijdreisje door de geschiedenis van het gebied!
Belangrijke informatie:
- Download het PDF-bestand voor de fietsroute.
- De route is niet bewegwijzerd.
- De routes zijn gemaakt door het Waterlands Archief met medewerking van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.
Dit ga je zien
Startpunt
Westerweg 50
1445 AD Purmerend
Navigeer naar startpunt
Erepoort Purmerenderweg
In 1922 toen de Purmer 300 jaar was drooggelegd, stonden op verschillende locaties erepoorten zoals deze aan de Purmerenderweg.
Erepoort Purmerenderweg
In 1922 toen de Purmer 300 jaar was drooggelegd, stonden op verschillende locaties erepoorten zoals deze aan de Purmerenderweg.
Tijdens het derde eeuwfeest van de Purmer waren op verschillende locaties prachtige erepoorten neergezet. Deze poort stond aan de Purmerenderweg, vlak bij het kruispunt met de Westerweg. De foto is gemaakt door M.B. van Baar en is genomen in de richting van Purmerend.
Monument voor Jan Adriaansz Leeghwater
Jan Adriaansz Leeghwater werd in 1575 geboren in De Rijp. Hij was molenmaker en waterbouwkundige en werkte mee aan de droogmaking van verschillende grote meren in Noord-Holland waaronder de Beemster (1612), Purmer (1622) en de Wormer (1626).
Monument voor Jan Adriaansz Leeghwater
Jan Adriaansz Leeghwater werd in 1575 geboren in De Rijp. Hij was molenmaker en waterbouwkundige en werkte mee aan de droogmaking van verschillende grote meren in Noord-Holland waaronder de Beemster (1612), Purmer (1622) en de Wormer (1626).
In de Purmer wordt hij herdacht met deze plaquette die deel uit maakt van een gedenkbank die in 1922, toen de Purmer 300 jaar bestond, werd geplaatst bij het kruispunt Westerweg-Purmerenderweg.
Weergangsmolentocht
De sloot op de foto is de 17e-eeuwse Weergangsmolentocht.
Weergangsmolentocht
De sloot op de foto is de 17e-eeuwse Weergangsmolentocht.
De golfbaan in de Purmer werd ruim dertig jaar geleden aangelegd. Het is een prachtig terrein in de vorm van een park met paden, waterpartijen en heuveltjes. De sloot op de foto is de 17e-eeuwse Weergangsmolentocht. De naam verwijst naar de drie molens die aan het einde van deze sloot bij de Purmerdijk bij Purmerend hebben gestaan en zijn gebruikt voor de droogmaking van het Purmermeer tussen 1620 en 1622.
Tweede Gangsmolentocht
Landmeter Joannes Leupenius maakte deze kaart van de Purmer en omgeving in 1683. Maar het kaartbeeld is uit 1622, met andere woorden, zo was de indeling van de Purmer na de droogmaking.
Tweede Gangsmolentocht
Landmeter Joannes Leupenius maakte deze kaart van de Purmer en omgeving in 1683. Maar het kaartbeeld is uit 1622, met andere woorden, zo was de indeling van de Purmer na de droogmaking.
Als je de kaart goed bekijkt zie je de genummerde kavels, slootjes, (brede) tochtsloten en ringvaarten die voor de afwatering naar de molens (zogenoemde molengangen) zorgden. We staan hier bij één van die tochtsloten die naar enkele molens leidde: de Tweede Gangsmolentocht. Als je in oostelijke richting, het agrarische gedeelte van de Purmer richting de Oosterweg kijkt, stonden in de verte langs de tochtsloot twee molens en nog twee bij de Purmerringvaart. Zie het detailkaartje voor de molens onderaan: Detail Kavelkaart Purmer, 1683.
Westerweg
De Westerweg heette oorspronkelijk de Ilpendammerweg, dat kun je zien op oude kaarten uit de 17e eeuw.
Westerweg
De Westerweg heette oorspronkelijk de Ilpendammerweg, dat kun je zien op oude kaarten uit de 17e eeuw.
Aan de ene kant van de Westerweg zijn het Purmerbos en het Golfterrein, aan de andere kant de woonwijk Purmer-Noord en industrieterrein De Baanstee. Vroeger stonden er veel meer boerderijen aan deze weg. Die zijn deels gesloopt voor woningbouw en ruimte te maken voor het industrieterrein.
In 1982 werd begonnen met de aanleg van woonwijk Purmer-Noord, Purmer-Zuid volgde vijf jaar later. Purmer-Noord telde in 2016 ruim 6300 woningen. Vanaf 1986 werd bedrijventerrein De Baanstee-West ontwikkeld, in 1997 volgde Baanstee-Oost. Sinds 2012 wordt gewerkt aan de inrichting van Baanstee-Noord.
Boerderij de Vogel Phoenix
De huidige boerderij aan de Purmerdijk 8 werd in 1998 gebouwd op de plaats waar de boerderij van de afbeelding stond. Deze vorige boerderij heette De Vogel Phoenix.
Boerderij de Vogel Phoenix
De huidige boerderij aan de Purmerdijk 8 werd in 1998 gebouwd op de plaats waar de boerderij van de afbeelding stond. Deze vorige boerderij heette De Vogel Phoenix.
Die op zijn beurt werd gebouwd op de plaats waar één van de oudste buitenhuizen van de Purmer heeft gestaan: Kalverlaan. De eerste eigenaar van Kalverlaan was de uit Italië afkomstige koopman Gonsalvo Romiti. Waarschijnlijk is Kalverlaan in 1799 verbrand evenals zeventien andere boerderijen om plaats te maken voor een z.g. batterij (bedding voor het opstellen van een aantal stukken geschut), aangelegd vanwege de inval van de Britten en Russen in dat jaar. Op de foto van rond 1905 poseert de familie Nobel voor hun boerderij. Naast en achter de huidige boerderij ligt het complex van Tuinvereniging Fenix, het gebied wordt omsloten door het Fenixlaantje.
Kaasfabriek de Verwachting
Op de hoek van de Kwadijkerweg en de Purmerdijk, schuin tegenover de brug over de Purmerringvaart naar Kwadijk, staat een witgeschilderd gebouw dat in 1904 werd gebouwd als kaasfabriek De Verwachting.
Kaasfabriek de Verwachting
Op de hoek van de Kwadijkerweg en de Purmerdijk, schuin tegenover de brug over de Purmerringvaart naar Kwadijk, staat een witgeschilderd gebouw dat in 1904 werd gebouwd als kaasfabriek De Verwachting.
De boeren uit de Purmer en directe omgeving leverden hun melk om er kaas en boter van te laten maken. De fabriek werd als zodanig gebruikt tot 1938. Daarna werd het gebouw gebruikt voor opslag, als slagerij en sinds enkele jaren is het een groepsaccommodatie.
Tram door de Purmer
Tussen 1906 en 1944 reed er een trammetje door de Purmer tussen Kwadijk en Edam/Volendam.
Tram door de Purmer
Tussen 1906 en 1944 reed er een trammetje door de Purmer tussen Kwadijk en Edam/Volendam.
Zes keer per dag reed de tram heen en weer tussen Kwadijk en Edam en deed er 12 minuten over. Een ritje kostte 20 cent. In 1933 stopte het personenvervoer met de tram maar tot 1944 werden nog wel goederen vervoerd. Dat waren vooral steenkolen vanaf het station in Kwadijk naar Volendam en vis vanuit Volendam naar Kwadijk.
Al zijn de tramrails lang geleden verwijderd, de tram reed over het smalle pad dat sinds enkele jaren een wandelpad is. Het trammetje stak aan het einde van het wandelpad de Westerweg over en reed langs de Edammer weg naar Edam. Vlakbij Edam ligt ook nog een deel van het vroegere tramlijntje, vlakbij de brug kun je dat goed zien aan het omhoog lopende dijkje vanuit de Purmer richting de Jan Koningbrug.
Stoomgemaal Purmer-Noord
In 1877 werd dit watergemaal aan de Purmerdijk 5 gebouwd, al ontstonden de plannen al in 1870-1871 vanwege de natte winter in dat jaar. De plannen werden uitgesteld en in 1876 weer opgepakt en uitgevoerd hier aan de noorddijk van de Purmer.
Stoomgemaal Purmer-Noord
In 1877 werd dit watergemaal aan de Purmerdijk 5 gebouwd, al ontstonden de plannen al in 1870-1871 vanwege de natte winter in dat jaar. De plannen werden uitgesteld en in 1876 weer opgepakt en uitgevoerd hier aan de noorddijk van de Purmer.
Het was een geschikte plek vanwege de bodem die hier veel zand en weinig klei bevatte. Aannemer Blankevoort uit Monnickendam bouwde het gemaal en de woning voor de machinist; het woonhuis is een aantal jaren geleden afgebroken. De stoommachine en vier ketels werden geleverd door het bedrijf Hannover Machinebau in Duitsland. Toen het gemaal in werking was gesteld, zorgde het met drie molengangen voor de bemaling van de Purmer tot ca 1904 toen werd besloten om de molens af te breken en werd in het gemaal een nieuwe, dubbele stoominstallatie geplaatst. In 1972 verving een elektromotor de stoommachine. In 2012 werd het gemaal gerenoveerd. De installatie werd vervangen door schroefpompen met betonnen pomphuis, die werden aangedreven door nieuwe elektromotoren. Achter het gemaal is een brede sloot waar het gemaal gebruik van maakt, zie de foto onderaan het scherm.
Jan Koningbrug
Er zijn rond de Purmer verschillende bruggen aangelegd over de Purmerringvaart. Eén daarvan is de Jan Koningbrug bij Edam die in 1939 werd gebouwd.
Jan Koningbrug
Er zijn rond de Purmer verschillende bruggen aangelegd over de Purmerringvaart. Eén daarvan is de Jan Koningbrug bij Edam die in 1939 werd gebouwd.
Jan Koning was dijkgraaf van de Puremr tussen 1931 en 1946.
Purmerwerf
Op de Purmerwerf aan de Purmerringvaart stond het Polderhuis waar het waterschapsbestuur van de Purmer vergaderde. Zo zag de Purmerwerf met het Polderhuis er uit.
Purmerwerf
Op de Purmerwerf aan de Purmerringvaart stond het Polderhuis waar het waterschapsbestuur van de Purmer vergaderde. Zo zag de Purmerwerf met het Polderhuis er uit.
Vanaf de droogmaking had de Purmer zijn eigen waterschapsbestuur. Het dagelijks bestuur bestond uit een dijkgraaf en drie heemraden. Het bestuur vergaderde meestal in Edam in het niet meer bestaande Prinsenhof waar zij over een eigen kamer konden beschikken. Op de stoelen lagen prachtige kussens waarop het wapen van de Purmer was geborduurd. Vanaf 1830 werd vergaderd in het Edamse stadhuis op het Damplein. Andere vergaderlocaties waren later de school in de Purmerbuurt en het Polderhuis op de Purmerwerf, vlak bij de Purmerringvaart in Edam. De Purmerwerf en het Polderhuis bestaan niet meer.
Stella Maris (vroeger Ransbosch)
Waar nu boerderij Stella Maris aan de Oosterweg 30 staat, stond in de 17e eeuw een deftig landhuis: Ransbosch met drie verdiepingen en enkele kelders.
Stella Maris (vroeger Ransbosch)
Waar nu boerderij Stella Maris aan de Oosterweg 30 staat, stond in de 17e eeuw een deftig landhuis: Ransbosch met drie verdiepingen en enkele kelders.
Het huis werd ontworpen door de bekende architect Philip Vingboons die ook het buitenhuis Westwijck aan de Westerweg ontwierp. Om het huis was een gracht gegraven. Verder had Ransbosch een boomgaard, groenten- en bloementuinen en zelfs een wijngaard. Binnen waren enkele kamers behangen met duur goudleerbehang. Het huis was van de familie Ranst die oorspronkelijk uit Brugge in België kwam maar naar Nederland was verhuisd. Na de sloop van Ransbosch kwam er een boerderij op deze plek. De huidige boerderij is nog maar enkele jaren oud.
Kaasfabriek De Purmer
Begin 20e eeuw werden twee kaasfabrieken gebouwd in de Purmer.
Kaasfabriek De Purmer
Begin 20e eeuw werden twee kaasfabrieken gebouwd in de Purmer.
Bij Kwadijk De Verwachting (1904) en een kaasfabriek (1901) aan de Oosterweg 4 die De Purmer werd genoemd. Boeren uit de Purmer brachten hier hun melk waar kaas en boter van werd gemaakt. Het huidige gebouw verving de oorspronkelijke kaasfabriek maar is al lang niet meer als zuivelfabriek in gebruik.
Brand Purmerkerk
In 1865 werd de eerste kerk in de Purmer in gebruik genomen. Deze kerk is in 1959 afgebrand en grotendeels ingestort.
Brand Purmerkerk
In 1865 werd de eerste kerk in de Purmer in gebruik genomen. Deze kerk is in 1959 afgebrand en grotendeels ingestort.
De brand ontstond tijdens onderhoudswerk aan de kerk. Honderden mensen zagen hoe de kerk door het vuur werd verwoest. Zij zagen de torenhaan van de hoge toren vallen, zij zagen de toren afbrokkelen en het dak instorten. Kortom, de hele kerk werd verwoest. De dikke rookwolken waren tot ver in de omgeving te zien. Na de brand werd de huidige kerk gebouwd.
Lees meer over de geschiedenis van de Purmerkerk.
Monument Purmerkerk
In 1950 werd bij de Hervormde kerk in de Purmer dit monument opgericht ter nagedachtenis aan vier inwoners uit de Purmer die door de oorlog zijn omgekomen.
Monument Purmerkerk
In 1950 werd bij de Hervormde kerk in de Purmer dit monument opgericht ter nagedachtenis aan vier inwoners uit de Purmer die door de oorlog zijn omgekomen.
Sergeant Simon de Ridder (omgekomen bij vliegtuigongeluk), Dirk Schaatsbergen (machinist op de getorpedeerde, en nog altijd vermiste onderzeeër O13), verzetsman Jacob Groot en Simon Groot (bemanningslid getorpedeerd koopvaardijschip).
